Rośnie liczba sygnałów od instytucji globalnych o patogenach, które mogą wywołać kolejne kryzysy. Światowa organizacja zdrowia wskazuje priorytety, a zmiany klimatu przesuwają granice ryzyka.
W Europie obserwujemy coraz częstsze pojawianie się zakażeń kojarzonych dawniej z odległymi rejonami. Przykładem jest wirus Zachodniego Nilu, który ujawnia sezonowe ogniska i pierwsze dowody krążenia w Polsce.
W artykule przeanalizujemy mechanizmy rozprzestrzeniania wektorów, gotowość systemu nadzoru i praktyczne zalecenia dla lekarzy i decydentów. Celem jest rzetelna ocena lokalnego zagrożenia i wskazanie priorytetów działań.
Kluczowe wnioski
- Zmiany klimatu i mobilność wpływają na zasięg wektorów.
- WHO i ECDC monitorują sezonowe wzrosty transmisji.
- Wirus Zachodniego Nilu pojawia się w nowych regionach.
- Potrzebne są lepsze mapy wektorów i diagnostyka u POZ.
- Ocena ryzyka: lokalne ogniska vs. globalne pandemie — różne priorytety.
Obraz „tu i teraz”: trendy zakażeń w Europie i na świecie według WHO i ECDC
Aktualne dane pokazują wyraźne sezonowe wzorce. Liczba zakażeń zmienia się wraz z pogodą i ruchem ludzi.
ECDC potwierdza sezon transmisji wirusa Zachodniego Nilu: do końca lipca 2024 r. odnotowano 69 przypadków i 8 zgonów w Grecji, Włoszech, Hiszpanii, Austrii, na Węgrzech, w Serbii, Francji i Rumunii. Ten przykład ilustruje, jak patogeny rozprzestrzenia się w cieplejszych miesiącach.
Sezonowość i wzorce transmisji: od gorączki Zachodniego Nilu po COVID-19 JN.1
WHO wskazuje utrzymaną aktywność COVID-19 z podwariantem JN.1 oraz podgrupami KP.2 i KP.3.3. Dostęp do nowych szczepionek w Polsce jest opóźniony.
- Rok 2024 pokazuje połączenie wektorów, wody i mobilności.
- Wzrosty lokalne wymagają szybkiego raportowania i integracji laboratoriów.
- Organizacja zdrowia i światowa organizacja odwołują się do globalnych przepływów ludzi i towarów.
| Patogen | Trend | Główne ryzyko | Rekomendacja |
|---|---|---|---|
| Wirus Zachodniego Nilu | Sezonowy wzrost (lipiec) | Transmisja przez komary | Wzmocnić nadzór i mapowanie |
| COVID-19 (JN.1) | Nowa fala | Oddechowy, adaptacja wariantów | Przyspieszyć szczepienia i sekwencjonowanie |
| Choroby wodozależne | Wzrost w miesiącach upałów | Źródła wodne w miastach | Kontrola infrastruktury wodnej |
Zmiany klimatu a wektory: komary Aedes i kleszcze Hyalomma wkraczają do Europy
Coraz cieplejsze sezony umożliwiają ekspansję komarów i kleszczy poza dotychczasowe obszary. Zmiany klimatu wydłużają okres aktywności i zwiększają kontakt ludzi z wektorami.
Komar tygrysi (Aedes albopictus) i egipski (Aedes aegypti): zasięg
aedes albopictus jest już obecny od Chorwacji i Francji po Niemcy, Czechy i Szwecję. Aedes aegypti wykryto na Cyprze i Maderze. Obecność tych gatunków tworzy warunki do lokalnej transmisji, jeśli pojawi się źródło wirusa.
Kleszcze Hyalomma w Polsce i regionie
Hyalomma odnotowano m.in. we Wronkach, okolicach Częstochowy i Barankowie oraz w Niemczech, Czechach i Szwecji. Te kleszcze mogą przenosić groźne patogeny, co zwiększa ryzyko dla zdrowia ludzi i zwierząt.
- Mechanizmy ekspansji: łagodniejsze zimy, ciepłe i suche lato oraz urbanizacja.
- Migracje ptaków i transport pasywny rozprzestrzeniają komarów i Hyalomma.
- Mapowanie i akcje lokalne ograniczają ryzyko transmisji choroby.
| Wektor | Obecność | Główne patogeny |
|---|---|---|
| Aedes albopictus | Chorwacja, Francja, Niemcy, Czechy, Szwecja | Wirusy przenoszone przez komarów, lokalne transmisje |
| Aedes aegypti | Cypr, Madera | Wysokie ryzyko lokalnych ognisk przy introdukcji wirusa |
| Hyalomma | Polska, Niemcy, Czechy, Słowacja, Szwecja | Krymsko-kongijska gorączka, WNV, riketsje i inne |
Gorączka Zachodniego Nilu: sygnały ostrzegawcze z Europy i pierwsze dowody krążenia w Polsce
Monitorowanie weterynaryjne i laboratoryjne ujawniło pierwsze dowody krążenia wirusa w Polsce, co wymaga szybkiej reakcji służb zdrowia i ochrony przyrody.
Dane ECDC: przypadki i zgony w krajach UE, sezon transmisji
ECDC zarejestrowało do końca lipca 2024 r. 69 przypadków i 8 zgonów w Grecji, Włoszech, Hiszpanii, Austrii, na Węgrzech, w Serbii, Francji i Rumunii. Te liczby podkreślają aktywny sezon i potrzebę czujności klinicznej.
Rezerwuar ptasi i ryzyko dla ludzi oraz zwierząt domowych
W Warszawie potwierdzono dodatnie próbki u ptaków krukowatych (5/7), co wskazuje na lokalne krążenie wirusa w populacjach ptasich.
Rezerwuar ptasi utrzymuje cykl wirusem w środowisku; dla ludzi głównym wektorem jest komara Culex pipiens, a kleszcze Hyalomma mogą także uczestniczyć w przenoszeniu.
U około 20% zakażonych występuje gorączka, bóle głowy i mięśni, nudności, biegunka lub wysypka. Ciężki przebieg pojawia się rzadko (ok. 1 na 150) i może prowadzić do powikłań neurologicznych.
- Wskaźnik: raportowanie zakażenia i integracja danych weterynaryjnych pomaga wykrywać ogniska.
- Profilaktyka: repelenty, moskitiery i eliminacja stojącej wody zmniejszają ryzyko u osób narażonych.
- Diagnostyka: lekarze powinni rozważyć WNV w różnicowaniu gorączek sezonowych po ekspozycji na komara.
Chikungunya rośnie: 2025 rok, ogniska, alert WHO i ograniczenia szczepionkowe
WHO wydała globalny alert — ogniska na Oceanie Indyjskim napędzają falę zachorowań. W 2025 roku odnotowano około 220 000 przypadków i 80 zgonów, podczas gdy w 2024 r. było ponad 620 000 zakażeń i ponad 210 zgonów.
Statystyki 2024–2025: epicentrum na Oceanie Indyjskim
Największe skupiska raportowano na Reunionie, Mayotte i Mauritiusie — około 55 000 zachorowań tamże.
To przesunięcie zmienia sezonową dynamikę i podnosi ryzyko eksportu zakażeń do innych regionów.
Europa i Polska: importowane przypadki i lokalne transmisje
Europa zgłasza wiele importów; Francja od maja 2025 r. ma ~800 przypadków i 12 lokalnych transmisji. Pojedyncze zakażenia wykryto też we Włoszech i Szwajcarii.
W Polsce brak potwierdzonej obecności Aedes albopictus i brak lokalnych ognisk; zarejestrowano 5 przypadków importowanych.
Objawy i profilaktyka
Choroba zwykle zaczyna się wysoką gorączką i nasilonymi bólemi stawów oraz mięśni. Objawy mogą utrzymywać się długo u części pacjentów.
Brak powszechnej skutecznej szczepionki i ograniczenia dla osób starszych zwiększają znaczenie środków osobistych: repelenty, moskitiery, długie rękawy i eliminacja stojącej wody.
Rekomendacja: priorytetowe testowanie gorączkujących podróżnych z regionów objętych transmisją, by szybko przerwać łańcuch zakażeń.
- Główne źródło: transmisja przez komary Aedes — kontrola miejsc lęgowych jest kluczowa.
- Jednolite wytyczne laboratoryjne i transgraniczna wymiana danych ułatwią szybką reakcję.
Mpox, ptasia grypa H5N1 i koronawirusy: które patogeny WHO uznaje za priorytetowe?
W 2025 roku pojawiły się sygnały wymagające szybkiej reakcji: WHO utrzymuje koronawirusy (m.in. Sarbecovirus, Merbecovirus) na liście priorytetów, podkreślając, że ryzyko w świecie nie wygasło.
Nowe zdarzenia: mpox w Szwecji, H5N1 bez kontaktu ze zwierzętami w USA
W Szwecji wykryto bardziej zakaźną odmianę mpox. ECDC ocenia ryzyko rozprzestrzenienia jako niewielkie, lecz czujność kliniczna jest wskazana.
We wrześniu w Missouri zgłoszono pierwszy przypadek H5 u osoby bez ustalonego kontaktu ze zwierzętami. Wcześniej H5N1 wykryto u krów mlecznych w Teksasie i Kansas, z obecnością wirusa w mleku.
- Objawy mpox: gorączka, bóle głowy; wysypki częściej w okolicach narządów płciowych.
- WHO i ECDC rekomendują szczepienia dla personelu medycznego i podróżnych do rejonów endemicznych.
- Ważne: nadzór One Health łączy monitoring ludzi, zwierząt i środowiska.
Priorytety WHO pomagają państwom planować diagnostykę, terapie i badania kliniczne, a szybkie wykrywanie i izolacja ograniczają łańcuchy transmisji.
Jasne algorytmy diagnostyczne i dostęp do testów ułatwią rozpoznanie, gdy objawy u osób mogą przypominać inne infekcje.
Woda i ciepło: Legionella, Vibrio i sinice jako narastające zagrożenia w miastach i nad morzem
Rosnące temperatury wód miejskich i przybrzeżnych zmieniają profil ryzyka infekcji bakteryjnych i toksycznych. W zbiornikach powyżej 20°C Legionella może namnażać się w fontannach, instalacjach klimatyzacyjnych i sieciach wodnych.
Fontanny, sieci wodne i kąpieliska: gdzie rośnie ryzyko?
Legionellozowe zapalenie płuc stanowi szczególne niebezpieczeństwo dla osób starszych i z obniżoną odpornością. Regularne przeglądy, dezynfekcja i kontrola temperatury w ciepłej wodzie ograniczają to zagrożenie.
Vibrio wykrywa się coraz częściej w Bałtyku przy temperaturach powyżej 16°C. To podnosi ryzyko zakażeń ran i dolegliwości żołądkowo‑jelitowych u kąpiących się.
Zakwity sinic nasilają się podczas upałów. Toksyny mogą szkodzić po kontakcie lub po spożyciu ryb i bezkręgowców z obszarów zakwitów.
- Monitorowanie jakości wód i jasne komunikaty dla mieszkańców to priorytet.
- Utrzymanie przepływu, dezynfekcja instalacji i edukacja plażowiczów zmniejszają ryzyko.
- W perspektywie lat warto integrować rozwiązania błękitno‑zielone i systemy alertów.
Choć temat dotyczy wody, miejskie siedliska wodne mogą też sprzyjać miejscom lęgowym dla komarów — przeglądy i usuwanie wody stojącej zmniejszają transmisję przez komary.
Polska pod lupą: gotowość systemu, nadzór i edukacja zdrowotna
Polski system nadzoru zdrowia musi łączyć szybkie raportowanie z praktyczną edukacją społeczną. W ostatnich latach odnotowano lokalne sygnały: kleszcze Hyalomma w rejonach takich jak Wronki czy okolice Częstochowy oraz dodatnie próbki WNV u ptaków w Warszawie.
Rola GIS i MZ to koordynacja szybkich ścieżek diagnostycznych. Testy molekularne i serologiczne powinny być dostępne u laboratoriów referencyjnych, by skrócić czas od objawów do rozpoznania i zgłoszenia przypadków.
Krajowe laboratoria trzeba utrzymać na wysokim poziomie kompetencji. Panelowe badania potwierdzające i krótki czas oczekiwania usprawnią decyzje kliniczne.
Monitoring wektorów i akcje środowiskowe
Mapowanie komary Aedes oraz kleszcze Hyalomma musi łączyć pułapki, zgłoszenia naukowe i dane środowiskowe. Lokalne akcje — usuwanie wody stojącej i kampanie informacyjne — ograniczają populacje, które mogą przenosić patogeny.
Reakcje przy incydentach: dodatnie próbki u ptaków powinny wywołać przekrojowe działania — komunikaty do lekarzy, monitoring krwi dawców i informację dla społeczeństwa.
W perspektywie lat konieczne są ćwiczenia, przeglądy gotowości i współpraca z uczelniami, by szkolić lekarzy POZ i SOR oraz przeciwdziałać dezinformacji.
Choroby tropikalne w Europie – czy grożą nam nowe epidemie?
Dziś największe wyzwanie stanowią miejscowe ogniska i sezonowe łańcuchy zakażeń, napędzane przez ruch ludzi i ekspansję wektorów.
Ocena ryzyka na dziś: lokalne ogniska vs. ryzyko pandemii
Obecnie największe ryzyko dotyczy lokalnych ognisk tam, gdzie rozprzestrzenia się komar Aedes lub kleszcze Hyalomma i pojawi się źródło patogenu przez podróże.
Ryzyko pandemii pozostaje ograniczone, lecz miejscowe ogniska mogą silnie obciążyć systemy opieki i wywołać problemy logistyczne.
- Chikungunya pokazuje, że duża liczba przypadków utrudnia ambulatoryjną opiekę, mimo niskiej śmiertelności.
- Wirus Zachodniego Nilu (WNV) często wykrywa się najpierw u ptaków — to daje czas na działania prewencyjne.
- Priorytet: wzmocnić nadzór wektorów, wczesne ostrzeganie i współpracę transgraniczną.
Komunikacja powinna uspokajać, ale jednocześnie zachęcać do profilaktyki u osób narażonych.
Skoordynowane działania POZ, weterynarii i służb środowiskowych zwiększą szanse na szybkie przerwanie łańcucha transmisji. Ocena ryzyka musi być aktualizowana co sezon na podstawie danych o wektorach, importach i klimacie.
Wniosek
Wniosek
Nadzór weterynaryjny i monitoring wektorów coraz częściej uprzedzają kliniczne wykrycie nowych ognisk.
Zmiany klimatu zwiększają okno sprzyjające rozprzestrzenia się patogenów przenoszonych przez komary i kleszcze. Światowa organizacja zdrowia oraz ECDC podkreślają potrzebę utrzymania czujności.
Rok 2025 roku pokazał, że chikungunya i importy przypadków mogą szybko obciążyć systemy; jednocześnie dowody krążenia wirusa u ptaków dają czas na reakcję.
Rekomendacje: eliminować wodę stojącą, wzmacniać diagnostykę, aktywnie mapować aedes albopictus i prowadzić jasne komunikaty o objawy — gorączka, bóle głowy i stawów.
Inwestycje w prewencję i współpracę między służbami to najlepsza polisa na kolejne sezony.